ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ Ενα νησί που το πότισαν με το αίμα τους οι αλύγιστοι της ταξικής πάλης

Ομαδική φωτογραφία εξόριστων, 
διακρίνονται οι γυναίκες με τα παιδιά στην αγκαλιά 
(φωτ. Αρχείο Βασίλη - Βύρωνα Μανικάκη)

Αη Στράτης. Καθώς προσεγγίζεις σήμερα το λιμάνι του νησιού, στην καρδιά του Αιγαίου, τίποτα δε σε προδιαθέτει για την ιστορία του. Ενα πανέμορφο χωριό, με εξαιρετικά φιλόξενους κατοίκους σε υποδέχεται. Πρέπει να περπατήσεις λίγα μέτρα νότια στην παραλία για να συναντήσεις, εκεί που αρχίζει η αμμουδιά, αυτό που στην εποχή τους οι ίδιοι οι εξόριστοι είχαν ονομάσει «Λεωφόρο Μπολσεβίκων»! Το παλιό ρέμα που πιο πάνω χωρίζεται σε δυο χειμάρρους, τον Τενεδιώτη και τον Παραδείση. Εκεί μέσα, στις δυο χαράδρες ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των πολιτικών εξόριστων. Κι ανάμεσά τους στο ξερόλοφο του Αϊ - Μηνά είναι ακόμα τα κόκαλα των νεκρών της φοβερής πείνας του χειμώνα του 1941-42. Πρέπει μετά ν' ανέβεις μέσα στο χωριό, να φτάσεις εκεί που σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Δημοκρατίας για να μάθεις πως αυτό το κτίριο ήταν τότε ο φοβερός «Θάλαμος», εκεί που ο μακελάρης χωροφύλακας Βουδικλάρης, με αδερφό υπασπιστή του Τσολάκογλου, έκλεισε τους εξόριστους με στόχο την εξόντωσή τους από πείνα. Κι ακόμα πιο ψηλά, να φτάσεις στο νεκροταφείο του Αϊ - Γιάννη για να μάθεις πως ήταν τόσο πολλοί οι νεκροί που δεν χωρούσαν άλλοι. Απ' το «βράχο του Λένιν» (κι αυτό ονομασία που έδωσαν οι εξόριστοι) στη νότια άκρη της αμμουδιάς, τίποτα δε θυμίζει σήμερα το χαρακτήρα του νησιού τότε: Θανατονήσι!

Οι αμετανόητοι

Μήτρα ξυλογραφίας με την ένδειξη «Αη Στράτης 1945»

Οι πρώτοι πολιτικοί εξόριστοι στάλθηκαν στον Αη Στράτη τη δεκαετία του 1920, σχεδόν ταυτόχρονα με την ίδρυση του ΚΚΕ (ΣΕΚΕ) και ήταν κατά κύριο λόγο εργάτες και συνδικαλιστικά στελέχη, μέλη και στελέχη του Κόμματος. Η δικτατορία του Πάγκαλου αυξάνει τον αριθμό των εξόριστων, ενώ ο Βενιζέλος με το «Ιδιώνυμο» θεσμοθετεί τις εξορίες. Στη δικτατορία του Μεταξά οι πολιτικοί εξόριστοι στον Αη Στράτη ξεπερνούν τους 250. Παραδίδονται στους ναζί και παρά την προσπάθεια εξόντωσής τους με πείνα, στις 17 Ιούνη του 1943, με καΐκι του ΕΛΑΝ οι εξόριστοι περνούν στην Ελεύθερη Ελλάδα! Ο Αη Στράτης πλημμυρίζει και πάλι από εξόριστους από το 1946 έως και το 1949 (5.000 άντρες και 500 γυναίκες). Από το 1950 έως και το 1962 είναι η τρίτη περίοδος ενεργοποίησης του στρατοπέδου. Αρχικά μεταφέρθηκαν εκεί 1.800 «αμετανόητοι» από τη Μακρόνησο. Αριθμός που αυξάνει ραγδαία για να φτάσει στους 4.500 πολιτικούς εξόριστους. Το στρατόπεδο κλείνει οριστικά το 1962. Υπολογίζεται ότι στην ιστορία του στρατοπέδου πάνω από 10.000 άντρες, γυναίκες και μικρά παιδιά εξορίστηκαν εκεί.

Κράτησαν ψηλά τη σημαία του ΚΚΕ

Ξεφυλλίζοντας τα υλικά στο Αρχείο του ΚΚΕ (γράμματα, κάρτες, βιβλία, ανακοινώσεις, εφημερίδες, ειδικές εκδόσεις κ.ά.) ξεδιπλώνεται μπρος μας ένας αδιανόητος για τα σημερινά δεδομένα κόσμος. Οι αριθμοί χάνουν την αξία τους, καθώς καθένας από τους χιλιάδες που πέρασαν απ' τον Αη Στράτη είναι μια ολόκληρη ζωή. Κι όλοι μαζί ένα Κόμμα, το ΚΚΕ. Οχι μόνο τα μέλη του αλλά και οι χωρικοί στην πλειονότητά τους, όπως αβίαστα προκύπτει από το σύνολο των αφηγήσεων, στις οποίες ξεχωρίζει ακριβώς αυτή η στενή σχέση του κόσμου με το ΚΚΕ. Δύσκολο σ' ένα μικρό αφιέρωμα να δείξεις πώς άλλαζε προς το καλύτερο η ζωή των ανθρώπων με τον ερχομό των εξόριστων. Από τα απλά καθημερινά έως την αντιμετώπιση της πείνας του '41. Κι αργότερα όταν γιατρός στο νησί σήμαινε εξόριστος. Ψαράς σήμαινε εξόριστος. Μποστάνι σήμαινε εξόριστος. Θέατρο σήμαινε εξόριστος. Κάθε μέρα μια ιστορία και κάθε ιστορία μικρή ψηφίδα στα 100 χρόνια του ΚΚΕ.

Ο Αϊ - Στράτης το 1950

Διαβάζουμε: «Ο Αη Στράτης χρησιμοποιήθηκε 18 χρόνια σαν τόπος εξόντωσης των αγωνιστών του λαού, που παρά τα μαρτύρια κράτησαν ψηλά τη σημαία του Κόμματος και διαπαιδαγωγήθηκαν κάτω από τις σκληρότερες συνθήκες στον αγώνα για τη λευτεριά και την προκοπή του λαού»(Αθήνα, Μάρτης 1947, πρόλογος με την υπογραφή «Εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ» σε βιβλίο για τον Αη Στράτη).

Η μάχη με την πείνα

Ο «Θάλαμος»

Από τις ξεχωριστές «στιγμές» της ιστορίας των πολιτικών εξορίστων στο νησί, η μάχη με την πείνα το χειμώνα 1941-'42. Τότε που ενώ η Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων (ΟΣΠΕ) είχε εξασφαλίσει διπλασιασμό της παραγωγής, μπήκε σε εφαρμογή σχέδιο εξόντωσης των εξορίστων, που στη συνέχεια η χωροφυλακή τούς παρέδωσε στους ναζί. Στις 6 Νοέμβρη του 1941, τους έκλεισαν στο «Θάλαμο», μια αίθουσα 35 μ. μήκος επί 8 μ. πλάτος, στερώντας τους παράλληλα κάθε δυνατότητα να καλλιεργούν την τροφή τους. Διαβάζουμε: «Η κατάσταση χειροτερεύει. Η πείνα μεγαλώνει. Κόψαμε το βραδινό ψωμί. Το μεσημεριανό το φέραμε στα 50 δράμια. Επειτα βάλαμε μέρες αδειανές ανάμεσα. Μια μέρα είχε ψωμί, μια δεν είχε. Επειτα δύο όχι και μία ναι. Στις 9 Νοέμβρη φάγαμε το τελευταίο κομματάκι».

Κι άρχισαν ύστερα να μετράνε νεκρούς. Το νεκροταφείο του Αη Γιάννη γέμισε και πλέον έπρεπε να πάνε στον Αη Μηνά, στο ύψωμα, σε σκληρό χώμα. Στο τέλος, άφηναν τους νεκρούς μέσα στο «Θάλαμο», δεν είχαν δύναμη ούτε να τους μεταφέρουν.

Διαβάζουμε: «Αμα ζήσεις, να γράψεις δυο λέξεις για τον Αη Στράτη. Πρέπει να μάθει καθένας πως η λευτεριά δεν κερδίζεται με λόγια, αλλά με θυσίες, μ' αίμα. Σάρκες ανθρώπινες θέλει το δέντρο της λευτεριάς να ριζώσει».

Δεν το δέχτηκαν μοιρολατρικά. Η συνέλευση αποφάσισε «να ζήσει ή να πεθάνει, μα να μην προσκυνήσει». Παίρνονται οργανωτικά μέτρα, εξασφαλίζεται κριθάρι, μα το κύριο όπλο είναι το ηθικό των συντρόφων και η ενότητα της ομάδας. Στις εκκλησιές, οι παπάδες κάνουν κήρυγμα για «το κακό του κομμουνισμού», για ν' αποτρέψουν τους κατοίκους από το να βοηθούν τους εξόριστους. Αδειασαν οι εκκλησιές. Καμιά δήλωση δεν υπογράφηκε κι ας φώναζε έξω από το «Θάλαμο» ο τελάλης των χωροφυλάκων:

«Εεε, ζουρζουβίκοι, ζειτε ακόμ'; Αν ζείτ', ακούστ' ιδώ! Εχμε καϊτς για τη Λημν', τη Μυτιλήν', τη Σαλονίτς, τον Πειραιά. Ναύλ' δεν πληρών' και φαΐ οσ' θελ'! Ακουτ' ρε; Μια υπογραφίτσ' και τίποτ' περισσότερου!».

«Το '41-'42 ήταν άλλος χειμώνας», γράφει ο Κώστας Μπόσης (Πουρνάρας), στο βιβλίο του, γι' αυτή τη μάχη.«Απ' τις πρώτες μέρες άρχισαν τα ζώα να ψοφάνε. Πρόβατα, βόδια, άλογα, γαϊδούρια. Γέμισαν οι ρεματιές και τότε έγινε η έξοδος του Μεσολογγιού. Οσοι σάλευαν, έτρεξαν. Τραβούσανε ψοφίμια απ' τα πόδια, τα σέρνανε πάνω στο χιόνι κρυφά τη νύχτα και τα φέρνανε στην ομάδα. Ετσι η πρώτη βδομάδα του Γενάρη πέρασε με ψοφίμια. Στις 8 του μήνα, πάθαμε εκείνο που φοβόμαστε: γενική δηλητηρίαση. Η ζωή μας είναι κόλαση. Ο χάρος τριγυρίζει το "Θάλαμο"». Ομως, «στις 27 Φλεβάρη η πολιορκία έσπασε. Τριάντα τρεις σύντροφοι (νεκροί) ήταν ο απολογισμός της μάχης. Το Κόμμα κέρδισε κι άλλη μια μεγάλη νίκη».

Αρχίζουν οι προετοιμασίες για τη μεγάλη απόδραση. Στις 17 Ιούνη του 1943, κάτω από τη μύτη των Γερμανών, συλλαμβάνεται από τους εξόριστους η φρουρά της χωροφυλακής και «μη τον είδατε τον Παναή». Η άλλη μέρα βρήκε την ομάδα να έχει περάσει με καΐκι του ΕΛΑΝ στη Χαλκιδική κι από κει στο βουνό...

Η Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων

Πρόσκληση για ποιητική βραδιά αφιερωμένη στα 39 χρόνια του ΚΚΕ

Από το βιβλίο «Αη Στράτης» (εκδόθηκε το 2013 από τη «Σύγχρονη Εποχή») του Γιώργη Καζάκου, από τους εξόριστους της δικτατορίας Μεταξά, αντλούμε πληροφορίες για σημαντικές στιγμές από τη ζωή στο νησί. Για τη συγκρότηση της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων (ΟΠΣΕ) Αη Στράτη, για το πώς μετά από συνέλευση συγκροτήθηκαν συνεργεία τσαγκαράδων, ραφτάδων, μαραγκών, οικοδόμων, μπογιατζήδων, ασβεστάδων, καρβουνιάρηδων, ακόμα και ψαράδων κ.λπ. Πως η οργάνωση της παραγωγής έγινε το κλειδί για την επιβίωση της ομάδας (μέχρι και κλωσσομηχανή έστησαν), πώς κερδήθηκε η εμπιστοσύνη των κατοίκων, όταν με τη δουλειά της ΟΣΠΕ καλύφθηκαν οι ανάγκες του νησιού σε αγροτικά προϊόντα, για την τράτα που γέμισε το νησί με ψάρια, το ξεχέρσωμα των χωραφιών, το άνοιγμα των μαγκανοπήγαδων, την κατασκευή των μύλων, αλλά και για τον θεατρικό θίασο, τη χορωδία, τη σχολή χορού, τις σχολές αγραμμάτων, λογιστών, ξένων γλωσσών και τις κομματικές σχολές. Την έκδοση της εφημερίδας της ΟΣΠΕ «Ο Εξόριστος», αλλά και της σατιρικής εφημερίδας της ομάδας, την «τσιμπίδα». Για τις τρεις αποδράσεις αλλά και την πάλη με τους βαλτούς της Ασφάλειας. Και βεβαίως για τη μεγάλη μάχη με την πείνα οι περιγραφές της οποίας συγκλονίζουν.

Το αρτοποιείο της ΟΣΠΕ

οι οικοδόμοι

η Φωνή του Εξόριστου

«Εκπλήρωσαν στο ακέραιο τις υποχρέωσεις τους απέναντι στο λαό»

Η χαράδρα με τα αντίσκηνα των πολιτικών εξόριστων

«Τα ντοκουμέντα που δίνουμε σήμερα στη δημοσιότητα, έρχονται από τον ξερόβραχο του θανάτου - το στρατόπεδο του Αη Στράτη. Εξι, εφτά και οχτώ χρόνια, αγνοί πατριώτες, άνθρωποι που τάδοσαν όλα για το λαό και την πατρίδα, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, αργοπεθαίνουν στο Βράχο της εξορίας. Τους βασανίζουν. Τους εξοντώνουν (...) σε μια εκατοντάδα έχει φτάσει ο κατάλογος των Νεκρών του Αη Στράτη στα χρόνια της αμερικανικής κατοχής. Χιλιάδες είναι οι σακατεμένοι, οι ανάπηροι, οι άρρωστοι (...) τα κείμενα που ακολουθούν τάχουνε συντάξει οι ίδιοι οι Δεσμώτες (...) Είναι κείμενα γραμμένα κυριολεκτικά με αίμα. Μα και με αγωνιστική λεβεντιά. Οσα χρόνια κι αν περάσαν, όσες μπόρες κι αν ξεσπούν πάνω στο Βράχο τους, οι Δεσμώτες αγωνιστές στέκουν αλύγιστοι, απροσκύνητοι, κρατώντας καθαρή τη σημαία του Αγώνα. "Οι φυλακισμένοι κι εξόριστοι αγωνιστές - αναφέρεται στα υλικά της 4ης Ευρείας Ολομέλειας - εκπληρώνουν στο ακέραιο της υποχρεώσεις τους απέναντι στο λαό και με το ηρωικό τους παράδειγμα τον εμψυχώνουν στην πάλη του. Γι' αυτό και συγκεντρώνουν το μίσος του παπαγικού συναγερμού που παίρνει τα πιο σκληρά μέτρα για να τους εξοντώσει»,(από τον πρόλογο ειδικής έκδοσης του 1953 από το εκδοτικό του ΚΚΕ «Νέα Ελλάδα», Αρχείο ΚΚΕ).

Δεν υπογράψαμε

«Δεν υπογράψαμε», δηλώνει με έμφαση ο εξόριστος στον Αη Στράτη Θέμος Κορνάρος, στις 22-9-1953, σε δημόσια έκκληση προς τους Ηλία Ερεμπουργκ, Λουί Αραγκόν, Τζακ Λίνταιη και Ε. Σαϊμόν. «Μας έκλεισαν εδώ - αναφέρει - όχι προληπτικά, όπως λένε, αλλά με μίαν ανέκλητη θανατική καταδίκη για τον καθένα. Και διαλέξανε τρόπο εκτέλεσης το λιμό, για να μην αναστατωθεί η κοινή γνώμη. Επρεπε να συντηρηθούμε αποκλειστικά από το κρατικό επίδομα: 17 σεντς! Υπολογίζανε πως με τέτοια διατροφή θα πεθαίναμε σ' ένα χρόνο (...) Στον τρίτο χρόνο απάνω, εμείς κρατούσαμε ακόμη ζωντανοί (...) παραφρονήσανε πολλοί. Γέμισε ο τόπος καινούργιους ανάπηρους. Νέα ομαδικά μνήματα ανοίξανε. Μα τα συμβόλαια παραίτησης από τα δικαιώματά μας πάνω στη χώρα μας δεν τα υπογράψαμε (...) Πάρτε θέση στ' όνομα της αποστολής του πνεύματος. Στ' όνομα της ομορφιάς, που δεν νοείται χωρίς την ανθρωπιά, την καλωσύνη και την αρετή».

Στο μεταξύ, οι ειδικές υπηρεσίες της Ασφάλειας εξέδιδαν σωρηδόν νέες αποφάσεις:

«Επειδή ουδεμίαν μεταμέλειαν επεδείξαντο (...) επειδή κληθείσα όπως λάβη σαφή θέσιν έναντι του ΚΚΕ όχι μόνον αρνήθη αλλά επεδείξατο και απρεπή συμπεριφοράν (...) διά ταύτα αποφασίζει παράταση».

«Επειδή άπαντες οι ανωτέρω τυγχάνοντες φανατικοί και επικίνδυνοι και ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΑΙ... Διά ταύτα κρίνει τούτους επικινδύνους εις την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν και τους εκτοπίζει».

Εκδήλωση της ΚΕ του ΚΚΕ στις 18 Ιούλη στον Αη Στράτη

Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ

Η ΚΕ οργανώνει επίσκεψη στον Αη Στράτη, για να τιμήσει τη θυσία των μελών του ΚΚΕ και άλλων αγωνιστών, που πέθαναν από την πείνα του 1941-1942, εξόριστοι και εγκαταλειμμένοι από το καθεστώς της μεταξικής δικτατορίας.

Θα είναι μια επίσκεψη - προσκύνημα αναγνώρισης και τιμής της θυσίας και της προσφοράς χιλιάδων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, που βρέθηκαν και πάλι εξόριστοι στον Αη Στράτη από τις μετακατοχικές τώρα κυβερνήσεις, για την προσφορά τους στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας και τη συμμετοχή τους στους ταξικούς αγώνες για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες στον τόπο μας.

Η επίσκεψη, που θα πραγματοποιηθεί στις 18/7/2015, γίνεται στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ.

Οσοι επιθυμούν να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις, μπορούν να απευθύνονται στις Κομματικές Οργανώσεις.